مقاله درباره صبر

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 10

صبر

کتاب: مراحل اخلاق در قرآن ص 305

نویسنده: آیت الله جوادى آملى

بعد از مرحله رجاء مرحله «صبر» قرار دارد. کسى که اهل سیر و سلوک است و در تهذیب روح قدم بر مى‏دارد باید صبر کند و چون در مقابل صبر، «جزع» قرار دارد، سالک باید از جزع بپرهیزد؛ چون جزع، راه انحرافى و صبر، راه مستقیم است. اکنون باید معنا، موارد و مراتب صبر تبیین شود. گفته‏اند صبر «حبس نفس» و خویشتن دارى در برابر رخدادهاست. صبر مضطرب نبودن، اعتراض و شکایت نکردن و اعضا و جوارح را در جهت غیر صحیح حرکت ندادن است و صبر فرق دقیقى با حلم دارد.

موارد و مراتب صبر

صبر بر سه قسم است: صبر هنگام «طاعت» ، صبر از «معصیت» و صبر بر «مصیبت» .

صبر هنگام طاعت این است که چون انجام کارهاى واجب و مستحب دشوار است و انسان ممکن است در برابر آن مقاومت نکند، از این رو توصیه به مقاومت شده است. سیر و سلوک مستلزم مقاومت است؛ مانند این که، برخاستن از خواب و خواندن نماز صبح براى جوانان دشوار است، ولى باید صبر کنند و این صبر بر طاعت است.

صبر از معصیت آن است که چون معصیتها با «شهوت» همراه و از این رو گواراست و پرهیز از این امر گوارا براى انسان مخصوصا جوان دشوار است، او باید صبر کند و خود را از آن باز دارد و تن به تباهى گناه ندهد.

صبر در مصیبت نیز این است که چون رویدادهاى ناگوار و رخدادهاى ناملایم، زمینه جزع را فراهم مى‏کند کسى که اهل سیر و سلوک است باید در برابر آنها صابر باشد.

صبر از نظر درجات و مراتب نیز بر سه گونه است: «صبر توده مردم» که در اوایل سیر و سلوکند، «صبر سالکان» که در نیمه راهند و «صبر واصلان» که به مقصد رسیده‏اند.

مرتبه ضعیف صبر این است که انسان، چه در مورد طاعت و چه در مورد معصیت و مصیبت، زبان به شکایت نمى‏گشاید و اعضا و جوارحش را از کارهاى نامشروع باز مى‏دارد، اما قلبش مضطرب است و مى‏تپد.

از این مرتبه بالاتر صبر کسى است که چه در طاعت، چه در مصیبت و چه از معصیت، زاهدانه و عابدانه صبر مى‏کند؛ یعنى صبر مى‏کند تا اجر خود را در قیامت دریافت کند و از دوزخ برهد و یا به بهشت بار یابد. این صبر، صبر بردگانه یا سوداگرانه‏اى است که زاهدان و عابدان دارند. در این صورت، برعکس صورت پیشین، قلبش هم مضطرب نیست؛ چنانکه زبانش هم شکایت نمى‏کند و اعضا و جوارحش نیز کارهاى غیر عادى ندارد؛ اما هدف او از این خویشتن دارى رهایى از جهنم یا رسیدن به بهشت است.

مرتبه سوم، صبر عارفانه است. عارفان صابرند، اما نه براى این که از جهنم برهند و یا به بهشت برسند. گرچه آنان از جهنم مى‏رهند و به بهشت مى‏رسند، ولى هدف آنان صرف پرهیز از جهنم یا وصول به بهشت نیست؛ بلکه تأمین رضاى الهى است. خداى سبحان در باره کسانى که صبرشان زاهدانه و عابدانه است مى‏فرماید:

«إنما یوفى الصابرون أجرهم بغیر حساب» (1)

خدا براى صابران، اجر و مزدى فراهم کرده است که به حساب متعارف در نمى‏آید؛ بنابراین، از این آیه استفاده مى‏شود که آنان اجیرانه صبر مى‏کنند؛ اما براى عارفان، صبرى هست که قرآن با بشارت از آن یاد کرده، مى‏فرماید:

«و بشر الصابرین الذین إذا أصابتهم مصیبة قالوا إنا لله و إنا إلیه راجعون أولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمة و أولئک هم المهتدون» (2)

صابران عارف را بشارت دهید؛ اینان کسانى هستند که اگر رخداد ناگوارى برایشان پیش آید، مى‏گویند: همه هستى و کمالات ما از خداست و همه نیز به سوى او بر مى‏گردیم.

عارف صبر مى‏کند؛ زیرا خود را مالک چیزى نمى‏داند؛ بلکه مى‏گوید آنچه نزد ماست امانت دوست است و آن را از ما مى‏ستاند. بنابراین، روزى که آن امانت در دست ما بود ما به آن دل نبسته بودیم و امروز که آن را از دست داده‏ایم نیز، در فراقش نمى‏نالیم و به همین جهت خدا به این گروه بشارت مى‏دهد و «صلوات» مى‏فرستد ؛ گرچه طبق آیه سوره احزاب خداوند بر همه مؤمنان صلوات مى‏فرستد:

«هو الذى یصلى علیکم و ملئکته لیخرجکم من الظلمات إلى النور» (3)

ولى براى صابران صلوات مخصوص مى‏فرستد:

«أولئک علیهم صلوات من ربهم»

و گرچه این آیه درباره، صبر بر مصیبت است ولى این «تمثیل» است نه «تعیین» ؛ یعنى، صبر عارفان اختصاصى به حال مصیبت ندارد ، بلکه صبر در موقع اطاعت و معصیت نیز چنین است.

پس اگر کسى دشوارى جهاد، روزه‏دارى، شب‏زنده‏دارى و نماز شب یا نماز صبح را از باب «إنا لله و إنا إلیه راجعون»

تحمل کند، قرآن او را بشارت مى‏دهد و آنگاه خداوند صلوات مخصوصش را بر او نازل مى‏کند و این رحمت، «رحمت خاص» است. سپس مى‏فرماید:

«و أولئک هم المهتدون»

اینها نه تنها مهدیند بلکه مهتدیند و «مهتدى» برتر از «مهدى» است. در نتیجه کسانى که صبر عارفانه دارند مهتدى و آنان که صبر زاهدانه و عابدانه دارند مهدى هستند (4) .

جزع

در مقابل صبر «جزع» قرار دارد. ممکن است کسى جزع تام یا متوسط داشته باشد؛ ولى اگر کسى به مقام صبر شاکرانه و عارفانه برسد، از هرگونه جزعى منزه است.

چنانکه امامان معصوم ( علیهم السلام) مى‏فرمودند:

ما راضى به قضاى الهى و تسلیم امر او هستیم و هرگز آنچه را خدا برایمان بپسندد مکروه نمى‏داریم:

«فإذا نزل أمر الله عز و جل رضینا بقضائه و سلمنا لأمره و لیس لنا أن نکره ما أحب الله لنا» (5) .

این مقام «رضا» است که فوق مقام صبر است؛ یعنى، مقام صبر در سقف نهایى خود به مقام رضا مى‏رسد و صابر به مقام راضى بار مى‏یابد.

پى‏نوشت‏ها:

.1 سوره زمر، آیه .10

.2 سوره بقره، آیات .157 155

.3 سوره احزاب، آیه .43

.4 مهدى به معناى «هدایت شده» است، اما مهتدى به معناى «خیلى هدایت شده» . «اهتداء» و «هدایت» مانند «اقتدار» و «قدرت» است. به طور کلى کثرت حروف و مواد در این گونه از موارد نشانه کثرت معانى است: (کثرة المبانی تدل على کثرة المعانی) و بنابراین، «مقتدر» از «قادر» و «مهتدى» از «مهدى» برتر است.

.5 من لا یحضر، ج 1، ص .190

صبر ، نتیجه آزادگیاز دستاوردهای مهم خروج از اسارت نفس، شکیبایی در هنگام سختی و بلا است.مرحوم محقق طوسی ، صبر را نگه داری نفس از بی تابی در هنگام فرا رسیدن سختی و کراهت دانسته است . صبر را از مقامات متوسطین دانسته اند ، زیرا تا هنگامی که نفس ، بلاها را ناخوش بدارد ، معرفتش ناقص است ، لذا رضای به قضای الهی نسبت به صبر ، مقام برتری می باشد ، اگر چه ممکن است این را نیز از مقامات متوسطین عنوان کنیم. بر اساس این مطلب صبر بر معاصی و صبر بر طاعات نیز از مقامات متوسطین است ؛ زیرا کسی که حقیقت عبادت را بفهمد و صورت زشت گناهان را درک کند ، صبر برای او معنا ندارد.عارف معروف ، کمال الدین عبد الرزاق کاشانی در شرح منازل می گوید: صبر ، خودداری از